آجریکی از مصالح ساختمانی از دیرباز مورد استفاده بوده است. مصرف آجر به عنوان مصالح ساختمانی در ایران سا بقه باستانی دارد. آجر بنا به عقیده برخی از باستان شناسان به ده هزار سال پیش می رسد.در ایران بقایای کوره های سفال پزی و آجر پزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آنها به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد پیدا شده است. همچنین نشانه هایی از تولید و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است وازه آجر بابلی و نام خشت هایی بوده که بر روی آنها منشورها قوانین و نظایر آنها را می نوشتند گمان می رود نخستین بار از پخته شدن خاک دیواره ها و کف اجاق ها به پختن آجر پی برده اند .در حال حاضر با توجه به بالا رفتن تراکم جمعیت و ساخت بناهای چندین طبقه استفاده از آجر در اسکلت این نوع ساختمان‌ها مقدور نیست و از اسکلت‌های فلزی یا بتنی استفاده میشود؛ ولی از آجر برای نماسازی استفاده میشود و یا در قسمتی از سالن و سایر فضاها آجر را بطور نمایان بکار می‌برند.
۵۰۰۰ سال است که آجر ساخته شده از خاک رس به کار می‌رود. گویا اول بار، آن را برای ساختن شهرهایی در بین‌النهرین و دره سند در پاکستان به کار بردند. در ابتدا، برای درست کردن آجر، مردم گل رس و کاه را، با لگد کردن آنها، مخلوط می‌کردند. آنگاه، مخلوط آماده شده را در قالب‌های مستطیلی می‌ریختند و در آفتاب می‌پختند. آجری که در آفتاب پخته شده بود نمی‌توانست بدون کاه خودش را نگه دارد. سرانجام، مردم بابل، آشور و مصر باستان دریافتند که با گداختن رس تنها آجرهایی به دست می‌آید که محکم تر و در برابر هوا مقاوم‌تر است.در ادوار باستان در کناره رودهای دجله و فرات و پس از طغیان آنها مقدار زیادی گل و لای بر سطح زمین رسوب می‌کرد. این رسوبات که دارای چسبندگی خاص بودند و پس از اینکه در اثر تابش خورشید آب گل و لای آنها تبخیر می‌شد ترک‌هایی به وجود می‌آمد که لای خشک به صورت مکعب‌های نامنظم در می‌آمد به صورت ملات جهت دیوارهای گل چینه‌ای در آن روزگار مصرف می‌شد. در قدیم درایران هر جا سنگ کم بوده و خاک خوب هم در دسترس بوده است آجر پزی و مصرف آجر معمول شده است
آشنایی با آجر لفتون
لفتون، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان اصفهان است. این نوع آجر برای نخستین باردر روستای لفتون تولید شد و نام آن از زادگاهش گرفته شده است اما امروزه در شهرهای مختلف استان اصفهان و استان‌هایی مثل یزد تولید میشود. آجری است که از خاک رس یا شیل تهیه می شود و دارای ده سوراخ می باشد ، این نوع آجر در سایز قالب بزرگ و قالب کوچک تولید و عرضه می شود که دارای رنگ های زرد ، گلبهی و قرمز با کیفیت های متفاوت است.این آجرمحصولی است تولید شده از خاک رس، که در کوره پخته میشود و به این شکل در می‌آید. بهترین خاک رس مخصوص آجر پزی در استان اصفهان وجود دارد. خاک رس منطقه اصفهان هیچ ناخالصی ندارد و بسیار مناسب آجر میباشد. آجر لفتون تنوع زیادی دارد اما پرمصرف ترین نوع آن، آجر 10 گل میباشد. این آجر مخصوص دیوار کشی است. از این محصول بیشتر برای دیوارهایی که وزنی روی آن قرار دارد و یا باید فشاری را تحمل کند استفاده می‌کنند. این آجر را به صورت پازلی روی هم می‌چینند تا نسبت به فشار و وزن تحمل پیدا کند. آجر لفتون یکی از انواع آجرهایی است که در ساختمان سازی کاربرد دارد.
این آجر در دو نوع زرد و قرمز تولید می شود و مورد استفاده ی سایز های بزرگ در دیوار چینی محوطه ها،حصارباغ ها و ویلاها، سوله ها و حیاط منازل به کار می رود. وسایز کوچک در چیدن دیوار اتاق ها، تراس ها،دوپوش حمام و دستشویی و زدن سقف به کمک تیرآهنمورد استفاده قرار می گیرد.نوع مرغوب این آجر در اتمام کار بند کشی می شود و همزمان کار نما را هم انجام می دهد.آجر لفتون دارای مدل‌های مختلفی است و در صنایع مختلف استفاده میشود، از خاک رس تولید شده و در کوره پخته می شود.
بهترین خاک رس برای پخت آجر در اصفهان یافت می شود. پرمصرف ترین آجرلفتون،آجر 10 گل می باشد. این آجردارای 10 سوراخ می باشد.این سوراخ ها به منظور کاهش وزن آجر، عایق بندی و ایجاد خلاء بوجود آمده اند.آجرلفتون که در شهرهای مختلف ایران به نامهای بهمنی، زبره و ده سوراخ معروف است که سه طرف نما میباشد و کاربرد اصلی این آجر برای دیوار چینی و سقف و سوله است.از این آجر بیشتر برای دیوارهایی که باید وزنی تحمل کرده یا فشاربر آن است استفاده می کنند.این آجر معمولا به صورت پازلی چیده می شود تا تحمل آن در برابر فشار و وزن بیشتر شود. آجربه صورت دوبله یعنی دوقلو به سفارش تولید میشود.
آجر لفتون یا آجرنما لفتون یا آجر زبره یا آجرنما زبره یا آجر نما سوراخدار یا آجرسوراخدار یا آجر نما سوله سازی معروف است به صورت دوکاربرده مصرف میشود یعنی هم میتوان با آن دیوار های حایل و غیر حایل را ایجاد کرد و هم پس از مراحل ایجاد دیوارو بند کشی نیازی به ایجاد نمای مجدد نمی باشد.
آجر لفتون قالب کوچک :
آجر لفتون قالب کوچک فقط در رنگ زرد تولید می گردد و رنگهای قرمز و گلبهی را شامل نمی شود.موارد کاربرد آجر لفتون قالب کوچک :
طاق زنی
پشت کار
منهول فاضلاب
و اکثر در شهرهای جنوبی کشور از جمله اهواز و بوشهر بیشترین کاربرد را دارد.این نوع آجر در دو نوع ابعاد تولید و عرضه می گردد.
لفتون قالب کوچک5 سانتی
ابعاد 19*9*5
این نوع آجر به صورت بسته بندی و یا فله عرضه می گردد که هر بسته می تواند شامل 14 یا 16 عدد باشد.
آجر-لفتون-قالب-کوچکابعاد 19*9*5/5
لفتون قالب کوچک 5/5 سانتی
آجر لفتون قالب بزرگ :
این نوع آجر در دو نوع تولید می گردد :
درجه یک توکار که جهت طاق زنی و یا پشت کار مورد کاربرد قرار می گیرد
درجه یک نما : که مصرف بیشتری دارد و جهت نما کاری مورد استفاده قرار می گیرد
موارد کاربرد آجر لفتون قالب بزرگ
اکثرا جهت طاق زنی مورد استفاده قرار می گیرد که در تهران ، کرج و یا شمال کشور بیشتر رایج است.
استفاده جهت منهول فاضلاب
این نوع آجر در دو نوع ابعاد تولید و عرضه می گردد
ابعاد 5/21*10*5
که به صورت بسته بندی و یا فله عرضه می گردد که هر بسته می تواند شامل 14 یا 16 عدد باشد.
درجه یک توکار به دو صوت فله و بسته بندی عرضه و توزیع می گردد.
درجه یک نما اکثرا به صورت پالت بسته بندی می شود.
لفتون قالب بزرگ 5 سانتی
ابعاد 5/21*10*5/5
بسته بندی : اصولا به صورت فله ای یا بسته بندی و یا پالت شده بسته بندی می گردد که در هر بسته 12 عدد می باشد و در هر پالت در کارخانه های مختبف تعداد متغیر است و در برخی کارخانه ها پالت ها 840 عددی است و این تعداد تا 920 عدد در هر پالت می رسد. لازم به ذکر است نحوه پالت بندی نیز در کارخانه ها متفاوت است به گونه ای که در برخی از کارخانه ها آجرها قبل از اینکه روی پالت قرار بگیرند بسته بندی می شوند سپس روی پالت منتقل می شوند و در برخی از کارخانه ها آجرها به صورت فله ای رو پالت قرار می گیرد.
آجر 5/5 زرد نما اغلب به دو روش تولید می گردد :
کوره هوفمان : در این نوع خط تولید احتمال دو رنگ شدن آجر وجود دارد مثلا به صورت گلبهی تولید شود
کوره تونلی : آجر در این نوع کوره ها به صورت یک دست تولید می گردد و رنگ یکنواختی دارد مثلا زرد یا زرد خیلی روشن متمایل به سفید
اگر در حین تولید آجر حرارت را کمتر کنیم آجر تقریبا به رنگ گل بهی متمایل می شود
لفتون قالب بزرگ 5/5 سانتی
این نوع آجر لفتون که به آجر عراقی شهرت بافته است به دلیل سایز بزرگتری که دارد جهت ساخت بناهای بزرگ از جمله سوله ها بسیار مقرون به صرفه تر است بیشتر از این جهت که به دلیل ابعاد بزرگتر آن باعث تسریع ساخت و ساز می شود.
صنایع آجر اصفهان با سال ها تجربه سایتی جاع با هدف معرفی تولید کنندگان و کارخانجات در زمینه تولید انواع آجر نما از جمله آجر نما ده سوراخ، آجر نما پنج سوراخ، آجر نما قزاقی، آجر نما پلاک، آجر نما نسوز، آجر سفال و همچنین آجر نما لعابی مسجدی آماده ارائه خدمات می باشد.
انواع کوره‌های آجر پزی
پس از خشک شدن خشت ها را در کوره می چینند طرز چیدن آنها طوری است که بین آنها فاصله وجود دارد تا گازهای داغ و شعله بتواند از لای آنها عبور کند کوره های آجر پزی سه نوع هستند:
کوره تنوره ای هوفمان و تونلی
کوره ی هوفمان :
از نوع کوره هایی است که در آن حرارت متغیربوده و آجرها ثابت هستند. هر کوره هوفمان دارای تعدادی حجره و یا اتاق بهم پیوسته است که دور تا دور کوره قرار گرفته اند و به آنها هب(( قمیر )) گفته می شود.محصول این کوره از لحاظ کیفیت و هزینه تولید، مناسب می باشد.
کوره ی تونلی :
از نوع کوره های است با آتش ثابت،که خشت ها توسط واگن های متحرک، به داخل کوره رانده می شوند. محصول این کوره، آجرهای ممتازی هستند که بیشتر برای کارهای تزیینی و نمای ساختمان بکار می روند.
قابل ذکر است که کوره های تونلی مدرن ترین کوره های آجر پزی می باشند که در آنها سرامیک های ممتاز و صنعتی نیز می پزند.
ویژگی آجر خوب
آجر خوب باید در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ بدهد صدای زنگ نشانه سلامت توپری و مقاومت و کمی میزان جذب آب آن است آجر خوب باید در آتش سوزی مقاومت کند و خمیری و آب نشود رنگ آجر خوب باید یکنواخت باشد و همچنین باید یکنواخت و سطح آن بدون حفره باشد سختی آجر باید به اندازه ای باشد که با ناخن خط نیفتد
آجرهای سبز مقاوم هستند و صدای زنگ می‌دهند و آجر نامقاوم و گل بهی صدای تاپ تاپ می‌دهد. آجرنباید کمتر از ۸ درصد وزنش آب به خود جذب کند؛ زیرا اگر بیشتر جذب کند پوک و شکننده خواهد شد و در صورتی که آب کمتری جذب کند ملات را خوب به خود نمی‌گیرد. وزن مخصوص آجر مقاوم بیشتر از نوع نا مقاوم آن است.
انواع اجر تزیینی
آجر واکوب و آبمال = (آجر صاف جهت نمای ساختمان مانند نمای گنبد قابوس) برای ساختن آجرهای صاف جهت کار در نما، خشت بیرون آمده از قالب چوبی مانند ماله واکوب می‌کردند وبا دست آغشته به آب رویه آن را صاف می‌کردند. نمونه قدیمی این شیوه را در آجرهای نمای گنبد قابوس شاهد هستیم.
آجر پیش بر = ( خشتی که هنوز خشک نشده به وسیله برنده برش میدادند ) با توجه به طرح و نقشه ی تهیه شده و در اندازه‌های مشخص، در محل نزدیک به کار، خشت نیمه خشک را با چاقو به شکل مورد نظر برش داده و بعد از خشک شدن کامل، به کوره می‌بردند. آجرهای پیش بر از نظر سطح در دو نوع ساده ونقش دار تهیه می‌شوند. این آجرها در دو دسته آجر وآجر سفال تهیه می‌شوند.
آجر مهری =(دارای نقوش برجسته یا فرورفته مانند مسجد جامع گناباد دوره سلجوقی –گنبد سلطانیه دوره ایلخانیان) نقش اندازی روی آجر چه به صورت برجسته و چه فرو رفته که در مواردی محدود، به گونه پیش بر و دست کار صورت می گرفته و در عمده آثار به کمک قالب انجام
می شده است. از قرن چهارم با آجرهای سفال نقش دار برخورد داریم. این آجرها از نظر شکل متنوع بوده و به صورت‌های لوزی – بادامی – ستاره‌ای شکل – چلیپا و… ساخته می‌شوند. ازمسجد جامع گناباد از دوران سلجوقی، آجرهای نقش برجسته و مشبک با نقش‌های هندسی و کار گره در شکل‌های مربع و مستطیل بدست آمده است.
آجر تراش =در ایران قطعه‌های گوناگون پاره آجر از کوچکترین اندازه تا بزرگترین اندازه که نزدیک به یک آجر کامل است؛ کاربرد فراوان داشته است. آجرتراشان در پای کار قطعه‌های گوناگون پاره آجر را با تیشه داری آماده می‌کردند ؛که قدمت آن از دوران سلجوقی بوده و در زمان صفویه به تکامل رسیده است.
آجرهای تزئینی قالبی و تراش = (مخصوص دوره قاجار می باشد .در شکل های هندسی وغیرهندسی )
این گونه آجرها که در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف هندسی و غیر هندسی به کار رفته‌اند؛ خاص دوران قاجار هستند. این آجرها در در نما و بخش‌های مختلف چون پایه ستون‌ها، سر ستون‌ها، و… کاربرد داشته‌اند. این آجرها هم به صورت نقش دار و هم به صورت بدون نقش تهیه شده‌اند. در دوران قاجار این آجرها را با واکوب کردن در قالب، با شکل‌های مختلف می‌ساختند
ابساب = (گنبد سلطانیه )آجر آبساب آجری است که پس از تراش آن در آب می‌خیسانند و کناره آن را به وسیله ماسه بادی گاه با گل رس یا اخرا می‌سایند. این روش به نما جلوه می‌دهد ولی توان آجر را از بین می‌برد. رونق این شیوه بیشتر مربوط به دوران صفویه به بعد است.
انواع آجر لفتون نیمه
آجر لفتون نیمه از خانواده آجرهای لفتون و یا آجرهای سوراخ دار می باشد، این آجر به خاطر نیمه بودن دارای 5 سوراخ می باشد.به آجر های لفتون نیمه ، آجر لفتون 5 سوراخ و یا آجر آب و خاک هم گفته می شود.
تولید آجر لفتون نیمه
در این آجر ابتدا آب و خاک را با هم مخلوط کرده و سپس به صورت گل درآورده و بعد از آن در کوره قرار داده می شوند تا پخته گردند.به همین دلیل دارای استحکام فوق العاده می باشند.
مزیت آجر لفتون نیمه نسبت به آجرنما پلاک
بسیاری از مهندسین مایل اند به جای استفاده از آجرنما پلاک در نما از آجر لفتون استفاده نمایندو دلیل آن استقامت و تفاوت تهیه آجر لفتون و آجر نما پلاک است.برای تهیه آجرنما پلاک ابتدا خاک را پودر کرده و کمی آب به آن اضافه کرده در حدی که خاک مرطوب گرددو سپس خاک را تحت فشار گذاشته و بعد از قالب گیری آن را می پزند پس در نتیجه هیچ گاه استقامت آجر های لفتون نیمه را دارا نمی باشند و بسیاری از مهندسین از آجر های لفتون نیمه برای کار در پروژه های خود استفاده می نمایند.
کاربرد آجر های لفتون نیمه
جهت کار در نما
استفاده برای مکان های که دارای عرض کم می باشند
برای ترمیم دیواری های قدیمی و یا دیوارهایی که از لفتون کامل استفاده کرده اند.